Tháng 7 - nhớ mùa hạt dưa

Mùa hè 3 tháng, từ tháng bảy đến tháng chín là mùa gió tây nam; ngoài ra tỉnh Bình Thuận nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa cận xích đạo ít chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc nên nhiều nắng, nhiều gió, không có mùa đông và khô hạn nhất cả nước.

Vào những năm tám mươi của thế kỷ trước, người dân quê tôi cứ vào độ cuối tháng ba, đầu tháng tư khi trời có những cơn giông chuyển mùa là chuẩn bị hành trang cho một năm các vụ màu ở những vùng rẫy đất cát. Phát rẫy, dọn đất, đánh lỗ… là những việc làm của ba mẹ, của người lớn trong lúc trời còn nắng gió, cát bay mịt mù. Kế đến là những chuyến xe bò chở phân chuồng đã được ủ hoai mục bỏ vào những lỗ đã được làm sẵn và tỉa hạt dưa (dưa lấy hạt) vào đợi mưa. Nhiều nhất là một tháng, ít nhất cũng mười ngày, nửa tháng khi những cơn mưa đầu hạ rơi nặng hạt, thấm đất; những hạt dưa từ trong đất nhú mầm mọc lên. Lúc này, người người lên rẫy, nhà nhà đi rẫy kiểm tra tỷ lệ nảy mầm của hạt dưa; những hạt không nảy mầm do thối hoặc do chuột cắn thì giặm lại. Lũ nhỏ chúng tôi, cuối tháng năm nghỉ hè, theo ba mẹ lên rẫy thì những đám dưa đã xanh mơn mởn, phủ kín hết phần đất trống và bắt đầu ra hoa kết trái. Đó cũng là lúc những căn chòi rẫy mọc lên, chiều chiều những người làm rẫy gần đã í ới gọi nhau sau một ngày lao động vất vả mệt nhọc. Bọn trẻ chúng tôi thì giăng lưới bắt cút, bắt chim. Người lớn thì quây quần bên mâm cơm, ly trà, ly rượu rồi đàn hát cho nhau nghe, nhất là trong những đêm trăng thanh gió mát. Tôi nhớ: Nhà văn Vũ Tú Nam tả sự lớn nhanh của những quả mướp: “…quả thi nhau chòi ra… bằng ngón tay… bằng con chuột. Rồi bằng con cá chuối to”. Những quả dưa mà tôi theo dõi nó cũng lớn nhanh như thế. Chỉ trong vòng một tháng hoặc một tháng rưỡi kể từ ngày ra hoa, dưa đã chín. Mùa hè, dưa hấu là một loại trái ăn giải nhiệt được nhiều người ưa thích, thơm ngon có vị ngọt mát. Loại dưa hấu mà quê hương tôi trồng nhiều là loại dưa để lấy hạt. Khi những trái dưa đã chín, dây dưa rạp xuống tàn rụi thì những trái dưa được gom lại thành từng đóng, dùng dao chặt giữa trái, nhưng không để tách rời sẽ bị rơi vãi hạt ra ngoài. Khoảng từ 3 - 5 ngày, tất cả các thành viên trong gia đình, kể cả thuê mướn thêm người ngoài để “giọt hạt dưa”. Dụng cụ gồm một cái thau đựng nước để dưới cùng, kế trên là một cái rổ lỗ nhỏ chỉ nước chảy xuống, trên cùng là một cái rổ lỗ lớn cho hạt dưa rớt xuống. Hạt dưa thu hoạch được đem phơi trên mặt sân nền đất đỏ đã được nện chặt cứng trước đó. Nghề làm rẫy trồng dưa lấy hạt, khổ nhất là công đoạn “giọt hạt dưa”, phải làm tranh thủ khi dưa chưa thối thì hạt mới được tốt. Phải tranh thủ làm từ sáng sớm, khi nắng lên phơi cho mau khô. Khổ nhất là những lúc trời mưa. Nhưng đây cũng là niềm vui và hạnh phúc nhất của người nông dân khi dưa được mùa.

Hơn 30 năm xa quê hương, tôi đã chìm vào quên lãng việc trồng dưa lấy hạt; vì sau đó công đoạn lấy hạt dưa được cho là khó nhất đã có máy móc giúp con người, chỉ bỏ trái vào máy thì hạt ra một nơi, vữa ra một nơi riêng biệt. Những trận mưa rả rích và cái nóng của mùa hè luôn làm lòng tôi lay động, xao xuyến, bùi ngùi nhớ quê hương, nhớ nhà, nhớ người thân. Mồ hôi của những buổi trưa hè khiến con người ta chậm rãi, không vội vàng như những dịp cuối năm. Nghĩ đến quê hương, tôi nhớ những năm ở thời kỳ bao cấp cực khổ; hè về phải bám rẫy, bám ruộng, bám đồng; bao nhiêu kỳ vọng cho kinh tế gia đình trong năm phụ thuộc rất nhiều vào những vụ màu của rẫy, trong đó có hạt dưa. Năm nào mưa thuận, gió hòa được mùa rẫy, được mùa hạt dưa xem như năm đó gia đình có của ăn, của để dành lo cho con cháu sau này. Năm nào thất mùa rẫy, thất mùa hạt dưa xem như thất bại, thiếu thốn mọi bề. Bây giờ tôi sống xa quê hương Bình Thuận yêu dấu, những ngày hè, đến tháng bảy lòng bỗng nhớ rẫy dưa da diết. Nhớ những ngày còn cắp sách, khi ở cái tuổi cặp kê, tết đến cùng với bạn bè ngồi quây quần bên nhau cắn những hạt dưa mà chính tay mình làm ra trên quê hương của mình mà lòng cứ lâng lâng trôi về miền ký ức. Giờ đây, ngồi nhớ lại, những cảm giác thân yêu bỗng chốc ùa về làm cho ta nhận rõ những ngóc ngách của tâm hồn trôi dạt về quá khứ xa xăm trong chiều hè của những người nhà quê một thời nghèo cơ cực.