Tia sáng từ hồ tiêu

Chuyện bên ly cà phê

Về Đức Linh, Tánh Linh mùa này đi đâu cũng nghe bàn về giá hồ tiêu. Giá tiêu tăng từng ngày không khác gì giá vàng trong thời gian gần đây liên tục “nhảy múa” nên gần như mỗi sáng ở các quán cà phê đều nghe bàn về giá hồ tiêu. Tôi và nhóm bạn ở Tánh Linh lâu ngày gặp nhau nên sáng sớm đã “hú” nhau uống cà phê, ở quê có bạn chuyên làm lúa, có người trồng cao su, điều, sầu riêng. Các bạn lập nghiệp ở thành phố về gia đình nội, ngoại ăn Tết Nguyên đán nên thôi thì đủ thứ chuyện để nói. Bạn tôi kể đời sống người dân đã khá hơn trước vì mấy năm nay giá lúa tăng cao, dân áp dụng công nghệ phun thuốc bảo vệ thực vật, rải phân bằng máy bay không người lái nên giảm được ngày công và ít bị ảnh hưởng sức khỏe nhờ không trực tiếp phun thuốc như trước đây.

Đang say sưa “tám” thì anh Phạm Ba ở xã Huy Khiêm, huyện Tánh Linh xen ngang: “Làm lúa cực mà không lãi bằng trồng tiêu mấy chú ơi. Tiêu đang tăng giá rần rần kìa. Hôm trước cách đây 1 tháng giá 160.000 đồng/kg, nhưng mấy ngày nay nhảy lên 180.000 đồng, còn sáng nay mới tức thì tư thương mới gọi cho tôi hỏi có tiêu bán không, giá 190.000 đồng/kg”. “Vậy nhà chú có trồng hồ tiêu hay sao tư thương gọi hỏi mua?”, tôi hỏi. “Có, được khoảng 1 ha, năm trước khi giá tiêu từ 60.000 đồng nhảy lên 100.000 đồng, “tưởng ngon” vội vàng bán nhưng sau đó lên 120.000 đồng rồi lên 150.000 đồng/kg nên tôi tiếc đứt ruột. Năm nay rút kinh nghiệm không bán vội, vì tiêu đang ngày càng hiếm...”.

Làm hồ tiêu kiểu cách ly

Toàn tỉnh hiện có khoảng trên 1.500 ha hồ tiêu, chủ yếu tập trung ở 2 huyện Đức Linh, Tánh Linh, trong đó Đức Linh có khoảng 700 ha ha, còn Tánh Linh khoảng 114ha. Diện tích hồ tiêu giảm mạnh so với cách đây 5 năm, giảm gần 50% diện tích do bị nấm và một số bệnh khác gây chết cây. Mặt khác, những năm trước giá hạt tiêu thấp chỉ từ 38.000 – 50.000 đồng/kg nên nhiều nông dân không mặn mà chăm sóc vườn tiêu, nhiều nơi phá bỏ cây tiêu để trồng các loại cây khác nên diện tích giảm. Ông Hồ Dũng ở xã Đa Kai, người có thâm niên trồng tiêu trong khu vực, cho biết: “Trước đây Đa Kai rất nhiều tiêu, tiêu trồng chuyên canh và trồng xen trong vườn điều rất nhiều. Từ năm 2017 – 2021, hạt tiêu rớt giá nên nhiều hộ phá bỏ vườn tiêu để trồng cà phê và cây ăn trái. Hiện nay ở Đa Kai còn khoảng trên chục ha tiêu trồng xen trong vườn điều năng suất tiêu trồng xen, chỉ bằng phân nửa tiêu chuyên canh... Ở Đức Linh ngoài Đa Kai, vùng Đức Hạnh, Đức Tín, Võ Xu, Nam Chính có rất nhiều hộ trồng tiêu trong vườn. Có nơi như vùng Đức Tín, Đức Hạnh tiêu được trồng chuyên canh từ 1 – 3 ha.

Tôi về Đức Linh giữa lúc nhiều nhà đang thu hoạch tiêu, đa phần các hộ đều trồng tiêu theo kiểu truyền thống là xây trụ gạch nhỏ hoặc trồng cây vong, trụ gỗ cho cây tiêu bám vào sinh trưởng. Vườn tiêu sát với nơi ở nên không chỉ con người mà các loài vật như chó, mèo, gà, vịt vẫn chạy nhảy trong vườn tiêu loạn xạ. Vì vậy, khi trong vườn tiêu chỉ cần 1 trụ bị bệnh, nhất là bệnh nấm tiêu thì ngay sau đó là cả vườn đều lây bệnh. Nguyên nhân là do người chăm tiêu hoặc các vật nuôi di chuyển trong vườn làm bệnh nhanh chóng lây lan. Bệnh nấm tiêu đến giờ vẫn chưa có thuốc đặc trị nên một số hộ dù có khoanh vùng trụ tiêu bị bệnh xử lý vôi và các hóa chất khác để ngăn chặn bệnh lây lan nhưng ít khi cứu được vườn tiêu...

Ở vùng Tư Tề (thuộc thôn 10, xã Đức Tín) gia đình ông Y. có gần 2 ha gần chục năm tuổi, năm 2024 giá tiêu tăng cao đã thu lãi hơn tỷ đồng. Theo ông Y. trồng tiêu có cái khó riêng bởi khi tiêu bị bệnh nấm thì lây lan rất nhanh nên người trồng hay chịu cảnh mất trắng cả vườn. Giá cả bấp bênh, tiêu hay bị bệnh nên ít người dám mạo hiểm trồng hồ tiêu là vậy. Nắm được nhược điểm của cây tiêu, ông Y. xác định công tác phòng bệnh cho cây tiêu là khâu then chốt, muốn để tiêu ít bị bệnh đầu tiên là việc cách ly vườn tiêu với các loại cây trồng khác. Không cho các loài vật nuôi như chó, mèo, gà, vịt vào vườn, kể cả người chăm sóc cũng phải vệ sinh trước khi vào làm vườn. Tiêu được bón phân, thuốc đúng thời lượng, nước tưới phải sạch và tưới đa tầng gốc – thân – rễ theo công nghệ nhỏ giọt thì cây tiêu mới kháng bệnh tốt và cho năng suất cao. Nhờ áp dụng việc cách ly cộng thêm chăm sóc chu đáo nên cả chục năm nay vườn tiêu gia đình ông Y. không bị bệnh. Nhiều hộ trong vùng thấy cách làm hay của mô hình ông Y. đã áp dụng và cũng mang lại hiệu quả. Hiện nay vườn tiêu chuyên canh của gia đình ông Y. năng suất bình quân đạt 3 tấn/ha, cá biệt có năm đạt trên 4 tấn/ha. Năm nay giá tiêu tăng cao, nếu tiêu loại 1 giá 180.000 – 190.000/kg, ước doanh thu từ 600 - 800 triệu đồng/ha...

Giá hồ tiêu đang tăng từng ngày (có lúc giảm nhẹ nhưng không đáng kể). Nguyên nhân giá hồ tiêu tăng là do nguồn cung thế giới tăng và do diện tích trồng tiêu của một số nước, trong đó có Việt Nam giảm mạnh, dẫn đến thị trường cung không đủ cầu. Hồ tiêu tăng giá nên nhiều nông dân đã cải tạo vườn và tính kế trồng mới để tăng diện tích cây tiêu. Đó như tia sáng trong thị trường nông sản lâu nay vốn quay cuồng trong điệp khúc” mất giá, chặt bỏ - được giá, trồng mới” khiến nông dân tốn kém tài chính nặng nề. Người dân ở Đức Linh, Tánh Linh cũng không ngoại lệ. Nhưng bên cạnh cũng có tiền lệ như mô hình trồng tiêu cách ly ở Đức Linh. Và bây giờ tiêu đang tăng giá và dự báo trong vài năm tới thị trường thế giới còn thiếu hụt mặt hàng này. Vì vậy, mô hình trồng tiêu cách ly này như là tia sáng cho nông dân trồng tiêu bền vững...