Sầu riêng và câu chuyện chữ tín cho nông sản

Có lẽ vì thế khiến sầu riêng tại các vườn dù đang mùa sầu nghịch vụ, khan hiếm hàng, giá vẫn giảm hơn 60% so với cùng kỳ năm ngoái. Bình Thuận dù không phải là vùng trồng sầu riêng lớn của cả nước, nhưng những năm gần đây, diện tích sầu riêng đã lan rộng ở 3 vùng trồng là Hàm Thuận Bắc, Tánh Linh và Đức Linh với tổng diện tích hơn 3.000 ha, giúp nông dân chuyển đổi cây trồng hiệu quả. Trong đó, riêng huyện Hàm Thuận Bắc hiện có gần 2.000 ha và một trong những vùng trồng nhiều nhất là xã Đa Mi, với năng suất bình quân 15 - 30 tấn/ha, sản lượng thu hoạch khoảng 50.000 tấn mỗi năm.

Để sầu riêng trong tỉnh có chỗ đứng, cạnh tranh với sầu riêng sản xuất từ các nước như Thái Lan, Malaysia, nông dân trong tỉnh đang từng bước sản xuất sầu riêng theo tiêu chuẩn VietGAP, an toàn, nhằm đưa sầu riêng vào các thị trường khó tính thuận lợi hơn. Tuy nhiên, xuất khẩu sầu riêng Việt Nam nói chung và Bình Thuận nói riêng đang trong giai đoạn khó khăn nhất kể từ khi Trung Quốc cho phép xuất khẩu chính ngạch.

Vàng O (Auramine O) tên hóa học là Diarylmethane. Đây là chất dùng để tạo màu trong công nghiệp, bị cấm sử dụng trong chăn nuôi, không được dùng để sản xuất, chế biến nông sản, phụ gia thực phẩm. Vàng O là chất độc hại, được Tổ chức Ung thư thế giới (IARC) xếp vào chất gây ung thư nhóm 3, tức là có khả năng gây ung thư cao. Chất này đứng hàng thứ 5 trong 116 chất gây ung thư hàng đầu trên thế giới.

Trong bối cảnh thị trường xuất khẩu ngày càng yêu cầu cao về an toàn thực phẩm cũng như đáp ứng các tiêu chí môi trường, thì việc nhận cảnh báo từ các nước không chỉ tác động trực tiếp đến uy tín và thương hiệu nông sản, mà còn ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu. Câu chuyện từ cảnh báo thẻ vàng về khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) là một ví dụ điển hình. Từ khi bị EU phạt “thẻ vàng”, hơn 7 năm qua ngành xuất khẩu thủy sản trong nước gặp không ít khó khăn. Trong thời gian bị “thẻ vàng”, 100% container hàng hải sản xuất khẩu sang EU đều bị giữ lại để kiểm tra nguồn gốc khai thác, vừa mất thời gian vừa tăng chi phí xuất khẩu. Do đó, trước việc cảnh báo phải có giấy kiểm nghiệm chất vàng O trên sầu riêng từ phía Trung Quốc, Việt Nam cần phải tuân thủ các luật, quy định và tiêu chuẩn liên quan, tránh những tổn thất không đáng có. Không chỉ với sầu riêng, nhiều mặt hàng nông sản khác hiện cũng đang giảm tỷ lệ xuất khẩu trước các quy định ngày càng khắt khe của nhiều thị trường.

Được biết, thời gian để kiểm định chất lượng đối với các xe vận tải trái sầu riêng kéo dài 7 – 9 ngày, thậm chí có nhiều xe đã làm thủ tục xuất khẩu sang Trung Quốc nhưng bị lực lượng chức năng nước này yêu cầu quay về Việt Nam vì không đảm bảo các tiêu chuẩn kiểm định chất lượng của phía nước bạn.

Do vậy, để thuận lợi cho các doanh nghiệp tỉnh Bình Thuận trong việc sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu hàng hóa (đặc biệt là trái sầu riêng) qua các cửa khẩu, ngành chức năng đã thông báo đến các doanh nghiệp xuất khẩu trái sầu riêng của tỉnh nắm bắt về việc phía Trung Quốc tăng cường kiểm định chất lượng đối với mặt hàng trái sầu riêng. Qua đó, nhằm tránh các rủi ro, thiệt hại và chủ động theo dõi, cập nhật những thay đổi mới trong quy định về tiêu chuẩn chất lượng mặt hàng nông sản của Trung Quốc.

Mới đây, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu các bộ, ngành liên quan triển khai ngay các biện pháp đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu, nhằm bảo vệ uy tín và vị thế của nông sản Việt Nam trên trường quốc tế. Theo đó, nhà xuất khẩu cần đảm bảo sản phẩm không vượt mức dư lượng hóa chất cho phép và đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt từ các nhà nhập khẩu Bắc Âu. Sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật được EU chấp thuận; kiểm tra dư lượng hóa chất tại các phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế trước khi xuất khẩu. Doanh nghiệp phải đảm bảo Chứng nhận kiểm dịch thực vật là yêu cầu bắt buộc để sản phẩm vào thị trường EU…

Theo thông tin mới nhất, đến cuối tháng 2, Việt Nam có 6 trung tâm xét nghiệm chất vàng O trong sầu riêng được Trung Quốc công nhận. Mỗi trung tâm xét nghiệm này có khả năng xét nghiệm khoảng 100 mẫu/ngày, vẫn đáp ứng được nhu cầu của người dân, doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng. Tuy nhiên, nếu không khẩn trương có các giải pháp kiểm soát dư lượng cadimi và chất vàng O để gia tăng xuất khẩu thì sầu riêng có nguy cơ “vỡ trận” khi vào thu hoạch chính vụ từ tháng 4 đến tháng 9 sắp tới.

Từ câu chuyện trái sầu riêng, cho thấy người nông dân cần thay đổi tư duy sản xuất, tuân thủ quy trình thực hành nông nghiệp sạch khép kín, an toàn. Bên cạnh đó, ngành chức năng cần siết chặt công tác quản lý hóa chất, chất kháng sinh trong sản xuất, nuôi trồng, quy trình kiểm nghiệm hàng hóa nông sản trong nước phải nghiêm ngặt hơn để nông sản Việt từng bước có uy tín trên thị trường thế giới.

Ngành chức năng khuyến cáo, trường hợp không có giấy kiểm định chất vàng O, doanh nghiệp không được phép xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, nếu cố tình xuất khẩu mà không tuân thủ quy định, nguy cơ bị Trung Quốc đưa ra các cảnh báo tiếp theo là rất cao. Điều này có thể dẫn tới việc Trung Quốc tạm dừng nhập khẩu sầu riêng từ Việt Nam, sẽ gây tổn thất lớn cho toàn ngành và ảnh hưởng tới uy tín nông sản Việt Nam, chứ không chỉ riêng một vài doanh nghiệp.

Năm 2024, nông sản Việt nhận 114 cảnh báo từ EU, trong đó có 61 cảnh báo về dư lượng hóa chất, tăng 23 lần so với năm 2023. Riêng trong 2 tháng đầu năm nay, EU đã gửi tới 16 cảnh báo đối với các sản phẩm nông sản và thực phẩm xuất khẩu của Việt Nam do vi phạm các quy định về an toàn thực phẩm.