Những bất cập mới liên quan đến thủy sản

Kích thước tối thiểu, trộn lẫn nguyên liệu

Mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà chủ trì Hội nghị trực tiếp và trực tuyến với các bộ, ban ngành và các tỉnh ven biển về dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số nghị định trong lĩnh vực thủy sản (Nghị định số 37/2024/NĐ-CP và Nghị định số 38/2024/NĐ-CP).

Tại hội nghị, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, thời gian qua, việc thực hiện quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác thủy sản đã gây khó khăn, bất cập cho ngư dân, doanh nghiệp trong việc thu mua nguyên liệu. Nhất là quy định về kích thước các loài thủy sản phổ biến được phép khai thác hiện quá lớn, khiến ngư dân không đánh bắt đủ sản lượng chuyến biển dẫn đến doanh nghiệp thiếu hụt nguyên liệu phục vụ sản xuất. Ngoài danh sách 7 loài cá ngừ đã có trong dự thảo, một số doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản đề nghị Chính phủ và Ban soạn thảo xem xét bổ sung thêm vào dự thảo 3 loài cá ngừ sau đây trong quy định về “bãi bỏ quy định kích thước tối thiểu được phép khai thác trong vùng nước tự nhiên tại Phụ lục V”, cụ thể: Cá ngừ chù, cá ngừ chấm, cá ngừ ồ. Đây là các loại cá ngừ có sản lượng thương mại xuất nhập khẩu toàn cầu lớn. Mặt khác, do tàu cá đánh bắt cá ngừ vằn hay có lẫn lộn các loại cá ngừ khác, chủ yếu là 3 loại trên. Khi đó, ngay cả khi đã hủy bỏ quy định về kích thước tối thiểu của cá ngừ vằn, cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to thì toàn bộ lô cá khai thác có lẫn cá ngừ chù, cá ngừ chấm, cá ngừ ồ vẫn bị coi là bất hợp pháp. Ngư dân khai thác hay doanh nghiệp thu mua các lô nguyên liệu này vẫn không đúng quy định và không thể làm giấy tờ phục vụ xuất khẩu.

Tại điều 70b, mục 6, điểm c của Nghị định 37 quy định: “Không trộn lẫn nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác nhập khẩu với nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trong nước vào cùng một lô hàng xuất khẩu”. Trong khi đó, Nghị định 38/2024/NĐ-CP chỉ đề cập đến việc xử phạt hành vi trộn lẫn nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trong nước nhưng không đề cập đến cụm từ “cùng một lô hàng xuất khẩu”. Quy định trên đang gây hoang mang cho doanh nghiệp vì không biết khái niệm “trộn lẫn nguyên liệu” trong cùng một lô hàng được hiểu như thế nào mới đúng? Vì 2 nghị định trên và cả Luật Thủy sản hiện hành cũng không có định nghĩa cụ thể về hành vi “trộn lẫn nguyên liệu”.

Một doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản trên địa bàn tỉnh cho biết, thực tế, việc sản xuất ra thành phẩm của một lô hàng có nguyên liệu từ nhiều loài, nhiều mặt hàng, từ các nguồn khác nhau như khai thác và nhập khẩu là hoàn toàn bình thường, miễn sao doanh nghiệp truy xuất được nguồn gốc sản phẩm, có đầy đủ các giấy chứng nhận theo quy định. Do đó, khái niệm “trộn lẫn nguyên liệu” chưa rõ ràng, vì hầu hết các doanh nghiệp đều xuất thủy sản “thành phẩm” chứ không phải thủy sản “nguyên liệu”. Hơn nữa, theo khuyến nghị của EU, không được tráo đổi chứng từ nguyên liệu, chứ không phải cấm trộn lẫn nguyên liệu. Do vậy, doanh nghiệp đề nghị cần làm rõ khái niệm “trộn lẫn nguyên liệu” trong điều khoản này, nếu không, doanh nghiệp sẽ khó tránh khỏi vi phạm.

Những bất cập khác

Ngoài ra, Hiệp hội Chế biến xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng đề xuất về thủ tục xuất khẩu nguyên liệu ruốc sang thị trường EU. Vì con ruốc là loài hải sản đặc thù được khai thác gần bờ bằng thuyền thúng nhỏ, không cần giấy phép khai thác và không phải lắp đặt thiết bị VMS. Do đó, nguyên liệu này đều không đủ điều kiện được cấp giấy S/C và giấy C/C (truy xuất nguồn gốc) để xuất khẩu sang châu Âu theo quy định hiện hành.

Ngoài bất cập trên, các doanh nghiệp cũng phản ánh, quy định về yêu cầu nộp giấy chứng nhận thuyền trưởng cũng là một thủ tục phức tạp và khó khăn đối với doanh nghiệp nhập khẩu. Theo đó, nội dung giấy chứng nhận của thuyền trưởng phải thể hiện các thông tin chi tiết khi nhập khẩu vào Việt Nam như: Tên tàu, số đăng ký tàu, số giấy phép khai thác thủy sản, loại ngư cụ, thời gian, khu vực khai thác, ngày, địa điểm cập bến đầu tiên của tàu, trong đó xác nhận thủy sản được khai thác tuân thủ đầy đủ luật pháp hiện hành, các biện pháp quản lý, bảo tồn. Với nhiều nội dung như vậy, nhà nhập khẩu khó có thể đáp ứng và doanh nghiệp có thể sẽ bị mất nguồn cung cấp hàng vì thủ tục phức tạp này.

Bên cạnh đó, đa số địa phương có biển cũng nêu những bất cập liên quan đến thiết bị giám sát hành trình. Yêu cầu có thêm các quy định cụ thể về quy rõ trách nhiệm của nhà mạng (đơn vị cung cấp thiết bị VMS) trong việc hỗ trợ ngư dân, khi có thiết bị không kết nối hoặc không gửi được tín hiệu giám sát hành trình về hệ thống cơ sở dữ liệu. Quy định nhà mạng phải thông báo cho người thuê bao trước 24 giờ trước khi ngắt kết nối, do chưa đóng cước phí thuê bao vệ tinh. Bổ sung thêm hình thức xử lý vi phạm của nhà mạng (hình thức phạt tiền) đối với việc không hỗ trợ ngư dân khắc phục khi tàu bị mất kết nối; lỗi tự động ngắt kết nối khi không thông báo trước cho người thuê bao; không hỗ trợ cơ quan chức năng xác minh nguyên nhân mất kết nối thiết bị giám sát… Tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết, chúng ta phải giải quyết bài toán duy trì hoạt động của thiết bị VMS. Các nhà mạng cần nâng cao quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, có công cụ xác định đúng nguyên nhân khi thiết bị VMS không hoạt động, mất kết nối là do lỗi ngư dân, lỗi kỹ thuật hay lỗi bất khả kháng, chỉ rõ trách nhiệm của ai, bồi thường như thế nào nếu xảy ra thiệt hại kinh tế của ngư dân.

Kết luận tại hội nghị, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh, việc xây dựng Nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định trong lĩnh vực thủy sản có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc gặp phải trong thực tiễn mà ngư dân, doanh nghiệp, hiệp hội thủy sản kiến nghị thời gian qua. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp thu tối đa những vấn đề, ý kiến được các địa phương, doanh nghiệp nêu ra.

Phó Thủ tướng yêu cầu trong việc xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung cần phải giải quyết nguyên nhân và các quy định pháp luật cụ thể trong khai thác thủy sản; việc gắn thiết bị định vị trên tàu cá và xem xét xử lý vi phạm khi bị chủ tàu tháo gỡ thiết bị giám sát VMS khi hoạt động đánh bắt trên biển; việc ứng dụng công nghệ trong việc quan sát, định vị vị trí tàu cá…

Việc sửa đổi, bổ sung các quy định trong Nghị định của lĩnh vực thủy sản phải có tầm nhìn xa hơn, căn cơ hơn, tập trung giải quyết dứt điểm một số vấn đề mấu chốt để gỡ “thẻ vàng” IUU sớm nhất.

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà